Wereld Bijendag 2023: het verhaal van 'onze' honingbijen op het dak van ons kantoor

Kun je ons vertellen over hoe jouw passie voor bijen is ontstaan?

Toen ik ongeveer vijftien jaar oud was, liep ik door een dierentuin in Duitsland waar ik een bijenvolk achter een glas zag leven. Op dat moment wist ik het meteen: dat wil ik ook ooit kunnen. Pas jaren later -nu ongeveer tien jaar geleden- ben ik begonnen met het houden van bijen. Ik heb hier een cursus voor gevolgd en zodoende ben ik als imker begonnen. Ik ben toentertijd van de imkervereniging waar ik de cursus gevolgd heb lid geworden en ben mijn eigen bijenvolk gaan houden. Nu heb ik op drie plaatsen bijenkasten staan.

Als waterschap dragen we graag bij een steentje bij aan verduurzaming en een betere biodiversiteit. Hoe is precies het idee ontstaan om bijen op het dak van ons kantoor te houden en kunnen bijen overleven in een stad?

Als waterschap hebben we een duurzaamheidsbeleid. Daarom wekken we energie op middels zonnepanelen en hebben we een groen dak vol met planten. Toen ik het dak van ons kantoor zag, dacht ik meteen: hier zou ik wel bijen willen houden. In Duitsland zijn al veel ‘stadsimkers’ omdat uit onderzoek blijkt dat steden veel te bieden hebben voor bijen om honing te maken. Dat komt door de bomen in de parken en de vele tuintjes met bloeiende bloemen. Dat is in tegenstelling tot het platteland. Het platteland bestaat uit velden met niet bloeiende planten en weinig diversiteit in bloemen.

Ik heb aan Waterschap Limburg, Waterschapsbedrijf Limburg en Gemeente Roermond toestemming gevraagd. Daarna zijn we het dak bijenvriendelijk gaan inrichten. We hadden al bijenvriendelijke bloemen naast en aan de buitenmuren van ons kantoor groeien. We hebben toen ook bijenvriendelijke planten toegevoegd aan het groen op ons dak. Daarnaast hebben we een plek gemaakt waar de bijenkasten op konden staan.

Hoe vinden bijen hun weg terug naar de kast en gaan ze niet zwerven door de omgeving wat voor overlast kan zorgen?

Hoe bijen hun weg terugvinden naar de kast, dat is nog steeds een mysterie. Bijen gaan in ongeveer een straal van drie kilometer van hun nest op zoek naar voedsel. Toen de bijen hier voor het eerst op het dak werden geplaatst, merkte je aan alles dat ze niet wisten waar ze waren.

Allereerst beginnen de bijen in kringen boven hun basis te vliegen en oriënteren ze zich op hun omgeving. Na langere tijd herkennen ze de kleuren en vormen. Op het moment dat ze de weg helemaal uit hun hoofd kennen, kunnen ze hun nest tot op de centimeter nauwkeurig terugvinden. Het interessante is dan ook, dat wanneer je een bijennest enkele meters zou verplaatsen, de bijen de weg niet meer terug weten te vinden. Dat is de reden waarom je twee volken naast elkaar kunt plaatsen.

Er zijn honingbijen en wilde bijen. Kunnen deze verschillende soorten bijen bij elkaar leven?

Honingbijen leven in grote volken en worden gehouden in eenzelfde ruimte. In juni kan een volk met honingbijen zelfs uitgroeien tot vijftigduizend bijen. Wilde bijen leven daarentegen liever alleen en komen juist niet in grote volken bijeen.

Honingbijen en wilde bijen kunnen over het algemeen goed in dezelfde omgeving leven, maar de aanwezigheid van honingbijen moet niet te groot zijn. Als er namelijk te veel honingbijen in hetzelfde gebied gehouden worden, is het risico dat de wilde bijen verdrongen worden door gebrek aan voedsel. De honingbijen hebben namelijk veel stuifmeel en nectar nodig voor het aanleggen van hun honingvoorraad voor de winter. Honingbijen zijn met meer en nemen al het voedsel voor de wilde bij weg. Daarom mag je ook niet teveel honingbijen in hetzelfde gebied houden.

Ieder bijenvolk heeft natuurlijk een koningin. Wat is eigenlijk het nut van een koningin en welke rollen hebben de andere bijen?

In een bijenvolk zitten ‘s zomers zo’n vijftigduizend werksters (vrouwelijke bijen), enkele duizenden darren (mannelijke bijen) en één koningin. Die koningin legt ongeveer tweeduizend eitjes per dag. Daardoor worden er dagelijks tweeduizend bijen geboren. In de zomermaanden leeft een bij ongeveer zes weken en daarvan leeft het drie weken binnen. Binnen zorgen ze dat de larven verzorgd worden, houden ze alles schoon en produceren ze was. Na die drie weken vliegen de bijen uit hun nest om nectar en pollen binnen te halen. Na ongeveer tweehonderd vlieguren is de bij op en komt het te overlijden.

De koningin heeft een speciale functie in het bijenvolk. Haar taak is om eitjes te leggen. Ze vliegt daarvoor één keer in haar leven uit. Daar wordt ze bevrucht door meerdere darren (mannelijke bijen), waar ze haar hele leven lang eitjes van kan bevruchten. De vele eitjes per dag zijn nodig om het bijenvolk op sterkte te houden. De koningin wordt gevoed en verzorgd door de werksters en kan drie tot vijf jaar leven.

In de wintermaanden leven bijen langer. Ze overwinteren met een kleiner volk van enkel de koningin en haar werksters. Dit is veel efficiënter. De bijen verwarmen elkaar en maken een stuk minder vlieguren. Doordat het aantal vlieguren veel energie kost, kunnen bijen -die in de wintermaanden leven- langer dan zes weken leven.

Wat gebeurt er als een koningin het nest verlaat of komt te overlijden?

De koningin heeft een speciale geur wat iedere bij herkent. Wanneer een koningin overlijdt, verdwijnt die geur. De bijen hebben dit door en weten dat ze een nieuwe koningin moeten maken. De bijen geven willekeurig een aantal larven van de oude koningin -die nog aanwezig zijn in het nest- beter voedsel. Meestal krijgen zo’n tien tot vijftien larven dit speciale voedsel en groeien zij uit tot koninginnen. Uiteindelijk gaan de ‘koninginnen’ tegen elkaar vechten. De sterkste bij wordt de nieuwe koningin van het bijenvolk.

Wat vaker voorkomt is dat bijen een natuurlijke zwermdrift krijgen. Dat betekent dat het bijenvolk zo sterk is, dat ze zich gaan vermenigvuldigen door zich van het bijenvolk te splitsen. Meestal is dat in de periode van mei tot en met juni, maar dat is afhankelijk van het weer. De huidige koningin laat het volk een nieuwe koningin maken. Voordat de nieuwe koningin wordt geboren, vliegt de oude koningin met de helft van de bijen naar een nieuwe omgeving. Dat is de reden waarom je als imker altijd moet zorgen voor voldoende ruimte voor de bijen. Zo kun je een zwermdrift onderdrukken en hou je het bijenvolk bij elkaar.

Wat is de grootste vijand van de bij?

De meningen zijn hierover verdeeld. Maar over het algemeen is de mens de grootste vijand van de bij. We merken dat de biodiversiteit om ons heen een stuk minder is geworden. Er is minder groen omdat tuinen meer betegeld zijn. Daarnaast zien we dat er verschillende middelen over bloemen en planten heen wordt gespoten. Hiermee beschermen we de planten tegen ziektes en ongedierte. Het is echter geen verrassing dat deze middelen niet goed zijn voor de bijen en vele andere insecten. Het voordeel van het houden van bijen in een stad is daarmee wel dat je met dat laatste probleem minder te maken hebt.

Tegenwoordig horen we steeds vaker over de Aziatische Hoornaar. Wat is precies het probleem met deze hoornaar?

Er is een Europese Hoornaar en een Aziatische Hoornaar. De Europese Hoornaar geeft over het algemeen weinig problemen. Ze eten zo nu en dan wel een bij, maar ze vallen de bijen niet aan. De Aziatische Hoornaar is daarentegen niet inheems en de bijen weten zich hier niet tegen te weren. De Aziatische Hoornaar kan een bijenvolk aanvallen met als resultaat een noodlottig einde voor het hele bijenvolk. Jaarlijks schuift het gebied waar de Aziatische Hoornaar opduikt steeds verder op richting het noorden. In Nederland is er een speciale meldkamer om de Aziatische Hoornaar te melden. De nesten van deze hoornaars worden bij een melding verwijderd.

Meldingen kunnen gemaakt worden via www.waarneming.nl.

Wat kunnen wij doen voor het verbeteren van de leefbaarheid van de bij?

Je kan meer nectarrijke planten in de tuin aanplanten. Wat mensen vaak niet weten is dat veel sierplanten geen voedingsbron vormen voor bijen en insecten. Verder is het belangrijk om een grote diversiteit aan planten in je tuin te hebben die van het vroege voorjaar tot het late najaar nectar bieden. Daarnaast zijn er verschillende bomen die een mooie bloesem hebben en een goede voedingsbron vormen voor bijen en insecten. Denk hierbij aan een Linde, Acacia of Robinia.