Permanent grasland op risicopercelen of -plekken

Hoe werkt het:

De mate van bodembedekking bepaalt in hoeverre de kracht van neerslag wordt gebroken voordat het de bodem bereikt. De mate en invloed van bodembedekking is afhankelijk van gewaseigenschappen zoals bladbedekking van het gewas wat op een perceel geteeld wordt en of deze gewassen groenblijvend of bladverliezend zijn. Met name gewassen, die in de periode (april tot juli) niet of onvoldoende bodem dekkend zijn, zorgen voor een risico op het dichtslaan van de bodem, ook wel slempvorming genoemd.

Naarmate een gewas in het voorjaar sterker ontwikkeld is en het blad de bodem beter bedekt, wordt de bodem beter beschermd tegen neerslag en daarmee tegen erosie. Naast bedekking is ook de dichtheid en diepte van de beworteling van belang. Oppervlakkig en intensief wortelende gewassen houden de grond goed vast terwijl diep wortelende gewassen de infiltratiecapaciteit van de bodem bevorderen.

Gras is een groenblijvend gewas dat de bodem het hele jaar bedenkt. Daarnaast houdt de intensieve beworteling de bodem goed vast. Grasland is daarmee een goede optie om risicoplekken mee te betelen die voorheen geregeld kaal waren en daarmee kwetsbaar voor waterafspoeling.

Bij permanent grasland vindt er bovendien geen tussentijdse bodembewerking plaats en zal bij goed beheer de waterinfiltratie verbeteren omdat wortel- en wormgangen intact blijven.

Effectiviteit:

• Waterkwantiteit: Grasland is effectief omdat het blad de energie van de regendruppel breekt. De invloed van erosieve neerslag wordt hierdoor beperkt. Bovendien remt het blad de waterstroming over het maaiveld en houdt het de bovengrond vast waardoor de kans op erosie wordt beperkt.

• Erosie wordt wel voorkomen. Oftewel, gras is effectief op plekken waar normaal gesproken het water begint te stromen (of net daar boven). De ouderdom en het beheer van het grasland beïnvloedt ook de mate van waterberging en infiltratie: hoe ouder het gras, hoe beter (mits goed beheerd). Dat komt mede doordat de bodem bij jong net ingezaaid grasland verdicht kan zijn. Oud grasland zorgt juist voor een goede bodemstructuur, door reeds gevormde wortelgangen en een intensiever bodemleven (wormen)en veel waterbergend vermogen. Daarnaast zorgt permanent grasland ervoor dat de bodem permanent bedekt is, wat waterafspoeling vermindert.

• Waterkwaliteit: Permanent grasland is heel effectief in het reduceren van nutriënten emissies (minder uitspoeling naar het grondwater). Stikstof uitspoeling onder (permanent) grasland is vele malen minder dan onder bouwland (metingen RIVM en DSG).
De erosiereductie dankzij grasland zorgt voor minder afspoeling van nutriënten. Enkel in de situatie dat er net na de bemesting een zware bui valt kunnen met het afspoelend water nutriënten mee afspoelen.

Kosten:

Een perceel grasland levert, indien gebruikt voor ruwvoer, voor de akkerbouwer zijn rendement. Bij omzetting van bouwland naar grasland zonder voerbestemming is er geen opbrengst maar zijn er wel kosten. Het verlies valt te berekenen uit het gemiste saldo. Het gemiddeld bouwplan saldo voor akkerbouw in Zuid Limburg is €2500 per hectare (op basis van KWIN 2018, toets bij Rabobank Zuid Limburg en een gemiddeld bouwplan van 25% aardappel, 25% suikerbiet, 5% ui, 30% wintertarwe, 15% zomer- of wintergerst).

Als permanent grasland dus productief akkerbouwgrond vervangt, kost dat €2500 per hectare per jaar.

Het predicaat “blijvend grasland” heeft financiële gevolgen voor de waarde van de grond. Kan mogelijk niet meer als bouwland gebruikt worden. De waardevermindering wordt ingeschat op €10.000-20.000 per ha.

Aandachtspunten:

- De vraag naar gras neemt af, vanwege een krimpende melkveehouderij sector in het gebied.
- Gras in de plaats van andere gewassen op probleemlocaties verandert het bouwplan op die plek en vervangt wellicht hoog salderende akkerbouwgewassen. De impact van het saldoverlies kan beperkt worden door voor het betreffende perceel afspraken te maken tussen veehouder en akkerbouwer.
- Goed beheer van het grasland, o.a. verdichting beperken bij maaien en hakselen en opheffen ondergrondverdichting is nodig om de infiltratiecapaciteit te borgen.
- Kiezen voor gras in combinatie met klaver, die dieper wortelt kan de infiltratiecapaciteit bevorderen.
- Bij verwachte zware buien en te hoog gras, dat plat kan gaan kan overwogen worden om dwars op de helling banen uit te maaien om waterafstroming te remmen.
- Grasland op de bufferstroken om infiltratie richting de sloten te bevorderen.
- Bij zeer zware buien kan ook op gras het water gaan stromen, want het gras fungeert dan juist als een soort glijbaan voor het water.

Combinatie met andere maatregelen:

Grasbaanbeheer in boomgaarden.

Neveneffecten op productie:

Hangt er van af of en voor welk(e) gewas(sen) het grasland in de plaats komt.

Neveneffecten op omgeving:

• Bevordering biodiversiteit bij inzaai kruidenmengsel.

Implementatie:

Grasland is reeds verplicht (als landbouw gerelateerd grondgebruik) vanuit de Erosieverordening op hellingen steiler 18%. Vanwege de gederfde inkomsten zal een vergoeding nodig zijn om deze maatregel te vervorderen.

Sinds 2023 is het vanuit het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) verplicht om bufferstroken langs alle watervoerende watergangen te hebben. Dit opent de mogelijkheid om deze bufferstroken in te zetten om gras te telen en waterstroming aan de randen van de akkers te laten infiltreren.